Eufemismen in de GGZ: voorkom verwarring en nieuwe vooroordelen

Je bent woest. Je vaatwasser is nog geen jaar oud.
Toch krijg je een rekening van € 328 voor de reparatie.

De monteur zegt dat er een luciferstokje in het afvoerputje zat. De lekkage is jouw schuld. Geen garantie.

Ondanks dat stuur je een supervriendelijke mail met zorgvuldig gekozen woorden. In de hoop dat ze de factuur intrekken.

In de GGZ kunnen we er ook wat van: verzachtende taal gebruiken.

Eufemismen dus. Welke bedoel je?

Ik geef een paar voorbeelden. 

• Opdrachtgevers vragen me vaker om psychische kwetsbaarheid te schrijven, in plaats van psychische aandoening
• Het ministerie van VWS startte een campagne over hulp bij verward of onbegrepen gedrag, met het Meldpunt Zorgwekkend gedrag
• Dit jaar werd problematisch middelengebruik zo'n 200.000 keer genoemd op webpagina's, in plaats van verslaving. Vorig jaar was dat in dezelfde periode nog maar 20.000 keer

Waarom zijn eufemismen een probleem?

Weet jouw buurvrouw wat iemand met onbegrepen gedrag is? Is dat iemand die wc-rollen hamstert? Is het iemand die met tachtig kilometer per uur door de stad scheurt? Of misschien is het iemand die z’n gezicht vol tatoeëert?

We zijn waren net gewend aan de term verward gedrag. Maar eigenlijk gaat het bijvoorbeeld om een psychose, om dementie of om dronkenschap.

Zelfs professionals denken verschillend over onbegrepen gedrag. ZonMw noemt het op haar website: een verzamelnaam voor mensen met veel problemen die niet de juiste hulp krijgen. Zorg voor Beter zegt: gedrag dat moeilijk is voor de cliënt of zijn omgeving. En de Rijksoverheid gebruikt het als nieuwe term voor verward gedrag.

En dat is nog niet alles -

De eerste keer dat een opdrachtgever me vroeg om psychische aandoening te vervangen door psychische kwetsbaarheid, dacht ik: wat? Wie wil er nou kwetsbaar heten? Ik vertelde mijn kennissen: ‘Wist je dat je psychische probleem nu kwetsbaarheid heet?’ De reactie was steeds: ‘Dat meen je niet.’

En is cliënt nou echt beter dan patiënt? Lezers zijn allergisch voor allebei. Ik gebruik ze zo min mogelijk. Het ergste vind ik ónze cliënten. Alsof ze iemands bezit zijn. Dat is toch het tegenovergestelde van zelf de regie nemen, ondanks je beperking? Help, alweer een eufemisme: beperking in plaats van handicap.

En stel dat een psycholoog je buurman vertelt dat hij overmatige zorgen heeft, in plaats van een angststoornis. Terwijl hij al maanden in z'n kelder zit met blikvoer en een zaklamp voor het geval de Russen komen. Dan voelt hij zich toch niet serieus genomen?

Zelfs medewerkers binnen dezelfde organisatie discussiëren regelmatig over welke term ik als tekstschrijver moet gebruiken. Daar wordt de zorg niet beter van.

Maar die nieuwe termen zijn toch juist bedoeld om stigma's te verminderen?

Ja, woorden spelen natuurlijk ook een rol bij vooroordelen over psychische aandoeningen. Zo blijkt uit onderzoek dat persoon-eerst-taal helpt. Je zegt bijvoorbeeld persoon met autisme in plaats van autist. Want iemand is meer dan zijn aandoening. Maar nieuwe termen krijgen vaak toch weer een negatieve lading. En dan gaan we weer op zoek naar het volgende eufemisme. Daarom is het goed om kritisch te kijken of ze echt nodig zijn. Bovendien: met nieuwe woorden alléén doorbreek je geen stigma's.

Wat moeten we dan doen?

Vraag het aan de mensen zelf. Hoe willen zij dat hun situatie wordt genoemd? Daarvoor hebben we tenslotte cliëntenraden.

Maar de experts weten er toch meer van?

Experts kiezen vaak termen op basis van wetenschappelijke inzichten. Neem psychische aandoening. Dat klinkt alsof je er altijd last van hebt. Maar in veel gevallen heb je er soms last van en soms nauwelijks. Kwetsbaarheid maakt dat verschil duidelijker. Toch is het minstens zo belangrijk wat de mensen zélf van die woorden vinden, want zij moeten ermee leven.

Een voorbeeld: borderline

Op de website van het National Survivor User Network schrijft Hat Porter: Nieuwe naam, zelfde geweld: complexe emotionele behoeften als eufemisme voor persoonlijkheidsstoornis. Ze is boos omdat de term complexe emotionele behoeften haar neerzet als veeleisend, en dus verwend. Terwijl persoonlijkheidsstoornissen vaak komen door zware trauma's. Ze vindt dat de term is bedacht zonder genoeg inspraak van de mensen die ermee moeten dealen.

Dus?

• Beoordeel kritisch of nieuwe eufemismen voor psychische aandoeningen echt nodig zijn.
• Nieuwe eufemismen kunnen verwarring en nieuwe vooroordelen veroorzaken.
• Betrek de mensen om wie het gaat erbij. 

En nu?

Pak een post-it. Schrijf op: gewone-mensen-taal. Hang hem op je scherm als reminder. Vervang in elke e-mail of tekst minimaal één eufemisme. In plaats van onze patiënten of cliënten, schrijf je bijvoorbeeld de mensen die we helpen.

Natuurlijk kun je ook bij mij terecht om in de taal van je doelgroep te schrijven.